Rodzice i szkoła w świetle prawa
24 października 2011Na pytania uczestników Warszawskiego Forum Rodziców i Rad Rodziców odpowiada Andrzej Pery, specjalista prawa oświatowego, ekspert MEN.
Czy RR ze swoich środków ma prawo przyznawać uczniom stypendia za naukę?
RR może przyznawać uczniom stypendia za naukę, jeżeli w statucie szkoły zadanie to wymienione jest jako zadanie statutowe szkoły. Jeżeli takiego zapisu w statucie nie ma, należy podjąć inicjatywę zmiany statutu szkoły.
Czy RR obowiązują przetargi?
Ustawa o zamówieniach publicznych obowiązuje od zakupów przekraczających 14 tys. euro (około 100 tys. zł). Środki RR SA środkami publicznymi, dlatego trzeba stosować zasady rozliczania jak dla środków publicznych.
Czy RR może wspierać finansowo indywidualnych uczniów (nagroda, pomoc, etc.)?
RR może przyznawać uczniom nagrody i pomoc, jeżeli w statucie szkoły zadanie to wymienione jest jako zadanie statutowe szkoły. Jeżeli takiego zapisu w statucie nie ma, należy podjąć inicjatywę zmiany statutu szkoły.
Czy RR powinna finansować środki czystości do szkoły (pranie firanek)?
RR może takie zadanie dofinansowywać, ale nie jest to obowiązek RR. Utrzymywanie szkoły w odpowiednich warunkach higienicznych to podstawowe zadanie organu prowadzącego i dyrektora szkoły. Jeżeli RR uważa, że należy w tej sprawie pomóc, to może wspomóc finansowo to zadanie dyrektora.
Jeżeli przy szkole działa fundacja korzystająca z budynku, biblioteki itd. Szkoły, czy RR może w jakiś formalny sposób wystąpić o współpracę i współfinansowanie wydatków na działalność szkoły (czy tylko Dyrektor)?
Każdy podmiot korzystający z pomieszczeń szkoły powinien mieć podpisana umowę z dyrektorem szkoły (jeżeli takie ma kompetencje od burmistrza) lub organem prowadzącym (burmistrzem dzielnicy). Właścicielem majątku jest miast. Umowa musi zawierać zasady korzystania (odpłatnie, w tym wysokość opłaty lub nieodpłatnie, na zasadzie użyczenia). Zarządzającym jest dyrektor szkoły i on powinien zadbać o odpowiednia umowę. Jeżeli wynajmowanie jest odpłatne, to wszystkie pieniądze są dochodem miasta (część z tych środków powinno być przeznaczone na rzecz zadań szkoły. Jeżeli użyczenie jest nieodpłatne, fundacja musi działać na potrzeby szkoły, np. prowadząc zajęcia dla uczniów szkoły nieodpłatnie lub po znaczącej zniżce. RR może w tym przypadku wystąpić do dyrektora szkoły o przedstawienie zasad korzystania z pomieszczeń i zakresu pomocy szkole, w tym uczniom.
Z kim i w jakim zakresie (pomijam Dyrektora, który wyraża zgodę na udostępnienie szkoły) RR uzgadnia zatrudnienie w szkole osób, które doszkalają ich dzieci w wybranym przez nich zakresie?
Wszystkie takie sprawy należy uzgadniać z dyrektorem szkoły – np. kogo zatrudniamy z jakimi kwalifikacjami.
Czy szkoła ma obowiązek prowadzenia świetlicy?
Tak. Szkoła musi prowadzić świetlicę, ponieważ musi zapewnić opiekę dzieciom, które muszą przebywać w szkole dłużej niż zajęcia lekcyjne.
Jakie dokumenty formalnie organizują rok szkolny w szkole, czy są one jawne i dostępne publiczne (na podstawie ustawy o dostępie do informacji publicznej) i jak są one aktualizowane w ciągu roku (szkolnego lub budżetowego)?
Arkusz organizacyjny szkoły to podstawowy dokument szkoły. Jest on zatwierdzany przez organ prowadzący. Arkusz jest dokumentem jawnym i może być dostępny rodzicom. Dyrektor nie może odmówić udostępnienia tego dokumentu. W tym dokumencie nie ma informacji wrażliwych (nie może być takich informacji).
Czy istnieje termin opiniowania planu finansowego przez RR, chodzi o czas od kiedy RR została poproszona o opinię?
Do 22 grudnia dyrektor powinien dokonać wstępnego bilansu dochodów i wydatków za rok budżetowy oraz przygotować plan finansowy szkoły na następny rok budżetowy zgodnie z wytycznymi organu prowadzącego i uzyskać opinię RR i rady pedagogicznej.
Czy RR może zbierać dane kontaktowe do rodziców aby rozsyłać informacje o działalności i wysokości składek?
Tak, jest to związane z podstawową działalnością RR.
Czy RR może skorzystać z danych osobowych zbieranych przez szkołę przy zapisie do szkoły?
Tylko w takim zakresie jakie to jest konieczne do kontaktów w sprawach podstawowej działalności RR. Najlepiej jednak, gdyby dane kontaktowe zbierała RR lub gdyby rodzice byli uprzedzeni przy zbieraniu danych przez szkołę, że dane kontaktowe będą przekazane RR.
Czy RR może zwrócić rodzicowi koszt poniesiony na cele Rady (planowane wydatki RR)? Czy można rodzicowi zwrócić pieniądze przelewem? Czy można zwrócić pieniądze rodzicowi jeżeli zapłacił kartą kredytową?
Jest to prawnie możliwe, wtedy, gdy rodzic ma dowód zakupu (faktura lub inny ważny dokument finansowy). Rodzic otrzymuje wtedy zwrot za określony zakup. Najlepiej, gdyby to była płatność gotówkowa. Przy płaceniu kartą, szczególnie kredytową, należy bardzo szczegółowo sprawę zakupu wyjaśnić na dowodzie zakupu.
Czy w szkole podstawowej lub gimnazjum lekcje mogą rozpoczynać się na tzw. godz.0, czyli o godz.7.00?
W jakiś szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy szkoła pracuje np. na dwie zmiany lub więcej. Takie zasady pracy szkoły powinny być zaakceptowane lub konsultowane z RR, samorządem uczniowskim i rada pedagogiczną. Prawo nie normuje czasu rozpoczynania zajęć, ale godzina 8.00 jest tradycyjna i powszechnie przyjętą godzina rozpoczynania zajęć. Wyjątek od tej zasady musi wynikać ze statutu szkoły, który zmieniany jest w określony sposób.
Jak się ma KPA do skarg wniosków składanych przez RR?
Z Kodeksu Postępowania Administracyjnego wynika, że każdy organ administracyjny oraz każda publiczna jednostka organizacyjna samorządu (szkoła również), musi w tych postępowaniach stosować się do norm prawnych zawartych w Kodeksie.
Dyrektor w sprawach skarg i wniosków powinien określić tryb postępowania w swojej szkole, w tym:
· określić miejsce przyjmowania i rejestrowania skarg i wniosków;
· wprowadzić i pilnować poprawności rejestru skarg i wniosków;
· określić kompetencje poszczególnych pracowników w przyjętej procedurze rozpatrywania skarg i wniosków;
· określić obieg dokumentów;
· wprowadzić obowiązujące w szkole terminy rozpatrywania skarg i wniosków;
· zaplanować kontrolę wewnętrzną w sprawach realizacji przyjętej procedury.
Tryb załatwiania skarg i rozpatrywania wniosków reguluje dział VIII Kodeksu Postępowania Administracyjnego. Prawo do składania skarg i wniosków gwarantuje obywatelom polskim art. 86 ust. 2, 3 Konstytucji RP. Ich rozpatrywanie i załatwianie jest prawnym obowiązkiem organu, jednakże odpowiedź na skargę jest tylko udzieleniem informacji, a nie aktem stosowania prawa. Warto jednak mieć na uwadze, iż wszelkie stosowanie prawa administracyjnego ma na celu uczynienie wszystkiego, co jest konieczne, aby jak najlepiej poznać sprawę, w której będą podejmowane decyzje oraz rozstrzygnięcia.
Kodeks Postępowania Administracyjnego określa zasady, tryb i terminy, które należy uwzględniać we wszystkich wyżej omawianych procedurach postępowania. Można je także stosować zawsze, bez względu na to czy obowiązuje czy nie obowiązuje w tych sprawach Kodeks Postępowania Administracyjnego.
Te podstawowe zasady to:
· organy publiczne działają na podstawie przepisów prawa – nie jest możliwe podejmowanie działań bez delegacji prawnej;
· załatwianie spraw bez zbędnej zwłoki – jeżeli nie wymaga ona zbierania dodatkowych informacji czy opinii;
· sprawa, która wymaga przeprowadzenia dodatkowych wyjaśnień i analizy dokumentów powinna być zakończona najpóźniej w ciągu miesiąca;
· w toku postępowania organy publiczne stoją na straży praworządności i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli;
· organy publiczne są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania;
· organy publiczne obowiązane są prowadzić postępowanie w taki sposób, aby pogłębiać zaufanie obywateli do organów Państwa oraz świadomość i kulturę prawną obywateli.
W szczególności w jakich pismach i sprawach możemy powoływać się na ten wiążący tryb oczekiwania na odpowiedzi? O ile się orientuję, nie każde pismo można nazwać „wnioskiem” lub „skargą” tylko po to, aby wejść na ścieżkę stosowania KPA.
O tym jak zaliczyć dane pismo wskazuje jego treść, nawet jeżeli nagłówek będzie inny. Jeżeli RR będzie składała wniosek np. o udostępnienie informacji, czy dokumentów – jest to na pewno wniosek. Jeżeli w piśmie będzie zawarta skarga na funkcjonowanie dyrektora, szkoły, czy nauczyciela – jest to skarga.
Jedynym organem w szkole do posiadania środków finansowych jest Rada Rodziców. Proszę o informację z jakiej podstawy prawnej wynika że Rada Pedagogiczna i Samorząd Szkolny nie mogą posiadać środków własnych – a jak mogą to jakie i na jakich zasadach?
Wynika to z ustawy o systemie oświaty. Uprawnienie do zbierania środków finansowych zapisano jedynie przy radzie rodziców. Inne organy (rada pedagogiczna i samorząd uczniowski) takiej kompetencji nie mają. Inaczej mówiąc – nie ma podstawy prawnej, dlatego te organy nie mogą gromadzić środków finansowych.
Dla lepszego zrozumienia opiszę krótko problem z mojej szkoły: Corocznie szkoła organizuje festyn szkolny na którym są sprzedawane prace dzieci, są kawa i wypieki rodziców, jest organizowana loteria fantowa. Kwota uzyskana na festynie jest dzielona Radę Rodziców, Radę Pedagogiczną i Samorząd Uczniowski – czy to jest zgodne z prawem?
Takie działanie nie jest zgodne z prawem. Jak środki takie przechowuje np. rada pedagogiczna? Nie ma ona prawa do tworzenia własnego konta! Samorząd uczniowski również. Może to być wspólna działalność, środki (wszystkie), powinny być przekazane na konto RR. Przeznaczenie tych środków może być potem sprawą umowną, ale wszystkie te środki powinny być przeznaczone na zadania statutowe szkoły.
Czy w przepisach polskich jest zagwarantowanie prawo do wysokiej jakości nauczania? Jeżeli tak proszę o wskazanie zapisów.
Tak. Wynika to z ustawy o systemie oświaty i Karty Nauczyciele.
Z ustawy o systemie oświaty:
Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa; kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka. Nauczanie i wychowanie – respektując chrześcijański system wartości – za podstawę przyjmuje uniwersalne zasady etyki. Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.
Rozdział 1
Przepisy ogólne
Art. 1. System oświaty zapewnia w szczególności:
1) realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju;
2) wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny;
3) możliwość zakładania i prowadzenia szkół i placówek przez różne podmioty;
4) dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej;
5) możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami;
5a) opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych;
6) opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez umożliwianie realizowania indywidualnych programów nauczania oraz ukończenia szkoły każdego typu w skróconym czasie;
7) upowszechnianie dostępu do szkół, których ukończenie umożliwia dalsze kształcenie w szkołach wyższych;
8) możliwość uzupełniania przez osoby dorosłe wykształcenia ogólnego, zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodowych i specjalistycznych;
9) zmniejszanie różnic w warunkach kształcenia, wychowania i opieki między poszczególnymi regionami kraju, a zwłaszcza ośrodkami wielkomiejskimi i wiejskimi;
10) utrzymywanie bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkołach i placówkach;
11) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o zasadach zrównoważonego rozwoju oraz kształtowanie postaw sprzyjających jego wdrażaniu w skali lokalnej, krajowej i globalnej;
12) opiekę uczniom pozostającym w trudnej sytuacji materialnej i życiowej,
13) dostosowywanie kierunków i treści kształcenia do wymogów rynku pracy;
13a) kształtowanie u uczniów postaw przedsiębiorczości sprzyjających aktywnemu uczestnictwu w życiu gospodarczym;
14) przygotowywanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia;
15) warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów przez organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz kształtowanie aktywności społecznej i umiejętności spędzania czasu wolnego;
16) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o bezpieczeństwie oraz kształtowanie właściwych postaw wobec zagrożeń i sytuacji nadzwyczajnych. (…)
Z ustawy Karta Nauczyciela:
Art. 6. Nauczyciel obowiązany jest:
1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
3) dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
4) kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
5) dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
To nie wszystkie zapisy mówiące o konieczności dbania o efekty pracy szkoły. Do tego można dodać rozporządzenie o nadzorze pedagogicznym, gdzie efekty pracy szkoły są szczególnie nadzorowane przez ministra edukacji narodowej.
Co oznacza przepis że Dyrektor może wyznaczyć dni wolne? Czy to są dni wolne od nauki czy od opieki nad dziećmi? Czy my Rodzice możemy się nie zgodzić na to – jak? Ile takich dni może być w szkole podstawowej?
§ 5. 1. rozporządzenia w sprawie organizacji roku szkolnego daje kompetencje dyrektorowi szkoły do ustalania dodatkowych dni wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Przed podjęciem decyzji dyrektor musi zasięgnąć opinię rady szkoły (jeżeli jest powołana) lub w przypadku szkół, w których rada nie została powołana opinię rady pedagogicznej, rady rodziców i samorządu uczniowskiego. Dodatkowo dyrektor bierze pod uwagę warunki lokalowe i możliwości organizacyjne szkoły.
Rozporządzenie określa, dla każdego typu szkoły, maksymalną liczbę dni wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Dla szkół podstawowych, zasadniczych szkół zawodowych, szkół policealnych oraz placówek kształcenia praktycznego i placówek kształcenia ustawicznego – do 6 dni, dla gimnazjów – do 8 dni, a dla liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych, liceów uzupełniających, techników i techników uzupełniających – do 10 dni.
Ustalone przez dyrektora dodatkowe dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych, to dni:
· w których w szkole odbywa się zewnętrzny sprawdzian lub egzamin;
· świąt religijnych niebędących dniami ustawowo wolnymi od pracy, określone w przepisach o stosunku państwa do poszczególnych kościołów lub związków wyznaniowych;
· inne dni, jeżeli jest to uzasadnione organizacją pracy szkoły lub potrzebami społeczności lokalnej.
Te ustalone przez dyrektora dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych nie wymagają odpracowania. Nie są to dni wolne od pracy dla nauczycieli. Dzień wolny od zajęć dydaktyczno-wychowawczych to określenie wynikające z Karty Nauczyciela (np. Dzień Edukacji Narodowej) i nie jest tożsamy z pojęciem określonym w Kodeksie pracy – dzień wolny od pracy. Szkoła jest zobowiązana do zorganizowania opieki nad uczniami, które nie będą mieli zapewnionej opieki w domu. Ponieważ jest to dzień pracy dla nauczycieli, nieobecność nauczycieli musi być tak samo usprawiedliwiana jak w inne dni pracy szkoły.
Wymienione w pytaniu dni mogą podpadać pod kategorie – „inne dni, jeżeli jest to uzasadnione organizacją pracy szkoły lub potrzebami społeczności lokalnej”. Jeżeli dyrektor zmieści się w limicie dni określonych w § 5. 1. rozporządzenia w sprawie organizacji roku szkolnego, dyrektor nie musi uzyskiwać zgody organu prowadzącego i zdecydować (po uzyskaniu opinii opisanych wyżej), że dni te są wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych.
W przypadku, gdy dyrektor szkoły przekroczy limit określony w § 5. 1. rozporządzenia w sprawie organizacji roku szkolnego, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii organów wewnętrznych szkoły, może, za zgodą organu prowadzącego, ustalić inne dodatkowe dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Warunkiem koniecznym do ustalenia dodatkowych dni wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych jest przeprowadzenie tych zajęć dydaktyczno-wychowawczych, w sobotę określoną przez dyrektora.
RR może pilnować, czy dyrektor postępuje zgodnie z prawem i określonymi wyżej zasadami. Przy dobrej współpracy z rodzicami, dyrektor powinien zasięgac opinii RR przy ustalaniu tych dni.
Andrzej Pery
